دلتنگ آئین، دلواپس سلامت

به گزارش ایرنا، آیین ها نمادی از اعتقادات ریشه داری هستند که یادگارهای پیشین است و علاوه بر اینکه بیانگر قدمت و پیشینه تاریخی جامعه مان می باشد، گویای هویت فرهنگی نیز محسوب می شوند. در این بین آین های مذهبی همچون ماه محرم پیوندی ناگسستنی با عادات، روحیات و حتی زندگی عادی مردم دارد که بار هویتی آن را بیش از دیگر رسوم فرهنگی می گرداند.

اما ویروس کرونا این بلای جهانی که تمامی ابعاد زندگی بشری را مورد تاخت و تاز قرار داده است، بر آیین های مذهبی که یکی از فلسفه بنیادین آن حضور جمعی مردم برای احیای احساس ارادت و بندگی است سایه انداخته که بار روحی آن بر جامعه ای مومن ایرانی سنگینی می کند.

میان شناخته شده ترین آئین محرم گیلانیان با قدمتی چند صد ساله، علمبندی شهرک تاریخی ماسوله همچون شمایلی است برای ارادت مردم این دیار سرسبز به سید الشهدا(ع) که شوربختانه اینبار هم بخاطر وحشیگری موج پنجم ویروس کرونا برای دومین سال پیاپی برگزار نمی شود. شهردار شهرک تاریخی ماسوله اعلام کرد به دلیل حفظ جان مردم از کرونا این آیین امسال نیز برگزار نمی شود و از گردشگران مذهبی خواست به گیلان برای بازدیدی از این آیین سفر نکرده و تحمل کنند تا روزگار شوم کرونا بزودی بگذرد.

بحران کرونا همه ابعاد زیستی، اقتصادی، تعاملات، مبادلات و حتی آیین های کهن را تحت تاثیر قرار داد؛ مدارس و بسیاری از اصناف را تعطیل، خانه مانی اجباری و سفرها ممنوع شد؛ مردم پس از باور بحران کرونا از اسفند ۹۸، ساز همراهی و همدلی کوک کردند؛ خیابان ها خلوت شد کادر درمان نشان ایثار از مردمان خویش دریافت کرد، خیران به میدان آمدند، دید و بازدیدها تعطیل شد؛ بهار شد، هیولای وحشی در گیلان مهار شد و حتی روزهای سفید را هم تجربه کرد؛ اما وقتی عادی انگاری ها جان گرفت و سفرها آغاز گردید بار دیگر خشم کرونا فزون شد تا به امروز که در نیمه تابستان ۱۴۰۰ هیاهوی سیاهی عزا و بیماری بار دیگر بیمارستان ها را فرا گرفته است.

امروز با قرار گرفتن گیلان در وضعیت بسیار پرخطر کرونایی که رنگ آن دیگر از قرمز به سیاه متمایل است، کادر درمان که جانفشانان کرونا لقب گرفته اند خسته تر از همه روزهای کرونایی مردم و مسئولان را به درک و همراهی می طلبند؛ خبرهای انتشار یافته از سوی پزشکان بیمارستان ها حتی در کلان شهرها بگونه ایست که گرفتار شدن به فیلم های پر وحشت تخیلی را تداعی می کند و کادر درمان را به خواهش و التماس از مردم و مسئولان در درک و تامین تجهیزات انداخته است.

اگر چه آمار ابتلا به بیماری کرونا با شیوع سویه دلتا از یک ماه گذشته تاکنون روند صعودی دارد اما طی روزهای اخیر این سرعت ابتلا بیشتر هم شده و تقریباً تمامی تخت های بیمارستانی از بیماران کرونایی پر و حتی سوله لاکان رشت نیز برای پذیرش این بیماران تجهیز و آماده سازی شده است.

طی موج پنجم کرونا سویه دلتا حسابی ساز خود را کوک کرده و خیال رفتن ندارد، کرونا در خیز پنجم نسبت به چهار موج گذشته افراد بیشتری را در گیلان مبتلا و راهی بیمارستان کرد، مرگ های ناشی از کرونا نیز افزایش یافته است، مشاهدات عینی از بیمارستان های استان نشانگر این است که بیماران بستری مبتلا به کرونا بدحال هستند و سن ابتلا به کرونا نیز پایین آمده است.

فرهنگ هر قوم و ملتی ترکیبی از اعتقادات، باورها، اسطوره ها، آئین ها و مراسم و به طور کلی شیوه ها و الگوهای زندگی است که درطول تاریخ توسط پیشینیان و اجداد انسان ها ساخته و پرداخته شده و طی فرایند جامعه پذیری از نسلی به نسل دیگر، منتقل و موجب تداوم و حفظ الگوهای اجتماعی و فرهنگی در جامعه می شود؛ اماکارشناسان بهداشتی و کادر درمان در گیلان همچنان رعایت پروتکل های بهداشتی را مهمترین عامل در پیشگیری از انتشار و ابتلا به ویروش کرونا عنوان می کنند، جمعی از پرستاران بخش کرونا بیمارستان های استان برای رساندن پیام خود به مردم دست به دامان فضای مجازی شده و پویشی توصیه ای راه انداخته و با ارسال ویدئویی هایی در فضای مجازی از مردم می خواهند که کرونا را جدی گرفته و پروتکل های بهداشتی را با دقت رعایت کنند تا پیک پنجم سپری شود.

گیلان بواسطه پیشینه غنی فرهنگی سراسر آئین و هویت است اما امروز روزگار بر مداری چرخیده که جان آدمیان در خطر است؛ لذا مردمان دلتنگ آئین و دلواپس سلامت هستند و ازین رو برآن شدیم تا با معرفی و یادآوری بارزترین آئین های محرم گیلانیان اندکی عطش دلتنگی فرو نشانیم.

مراسم سنتی علم بندی ماسوله 

تاریخ و سابقه این مراسم به قرون پیشین برمی گردد و در دوره قاجاریه به شکل مدون و منظم خود در آمده است. بنا بر سنت قدیمی، در ابتدای رسم تاریخی علم بندی ماسوله که همه ساله در غروب ششم ماه محرم الحرام برگزار می شود، عزاداران در روی بام ها و حیاط مساجد محله ها سنج ها برهم می کوبند و در شیپور ها می دمند تا اهالی محله ها و عزاداران چهار دسته شهر را دور هم جمع کنند.

تجمع مردم لحظه به لحظه طی این مراسم زیاد و زیادتر می شود و دسته های عزاداری یکی پس از دیگری در کوچه های شهر سینه زنی می کنند و همه با هم، نوحه ای “اهل حرم میر علمدار نیامد” را سر می دهند و به نوبت و پس از یکدیگر وارد صحن “امامزاده عون بن علی” جمع می شوند و علم های مساجدشان را که با پارچه هایی به رنگ سبز و مشکی آراسته شده، از قدیمی ترین علمدار و بزرگ شهر تحویل می گیرند.

دسته ها به نوبت و اولویت مسجدها که مسجدبر اولین آنهاست، در صحن امامزاده جمع می شوند تا علم از بالکن امامزاده به آنان داده شود؛ برای نظم به مراسم و رعایت اولویت در سپردن علم به هر هیات، هیاتی به نام هیات محترم وجود دارد که نزدیک مکان اعطای علم حضور دارند. ترتیب سپردن علم ها به دسته ها امری پر اهمیت است و طبق مقررات دقیقی اجرا می شود و در پایان ماه محرم، علم های چهار محله اصلی و بزرگ ماسوله به امامزاده برگردانده می شود.

رسم آئینی علم بندی ماسوله نیز مانند خود این شهرک تاریخی، کم نظیر و حتی بی نظیر است و یکی از وجه تمایز و بی نظیری، شکل عمودی میل علم است.
برخی بر این باورند که اصل علم در آغاز اسلام به این شکل بوده است و عده دیگری می گویند به خاطر شکل معماری و طبقاتی بودن بام های خانه ها، علم به این شکل طراحی شده است؛ علم های افقی که در شهرهای دیگر ایران رواج دارد، در این شهر با وجود پلکان ها و بام های شهر و کوهستانی بودن منطقه قابل حمل نیستند.

تعزیه عاشورای ضیابر
مراسم تعزیه عاشورای ضیابر به عنوان یک آئین معنوی به شماره ۴۶۱ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. تعزیه عاشورای ضیابر در خانه تاریخی متعلق به خاندان رضوی ضیابری در ضیابر صومعه سرا برگزار می شود که مردم بیشتر به نام حسینیه آیت الله حاج سید محمود ضیابری می شناسند .
قدمت این بنا به بیش از ۲۵۰ سال برمی گردد و ساخت آن هشت سال به طول انجامیده و چوب های این خانه، چوب آزاد بدون میخ است که بیشتر از روسیه خریداری شده و توسط قایق به بندر پیربازار و از آنجا از طریق رودخانه ای به نام مرغک که از داخل شهر عبور می کند، به ضیابر منتقل شده است.
مراسم روز عاشورا در ضیابر که ثبت ملی نیز شده، در این خانه به اتمام می رسد و البته سه شب بعد در حیاط خانه مراسم تعزیه برگزار می شود.

آئین کرنا نوازی

کُرنانوازی از دیگر سنت های قدیمی مردم گیلان است که در ماه های محرم و صفر در مناطق مختلف این استان نواخته می شود. این سنت مذهبی بیشتر در شهرهای آستانه اشرفیه، رحیم آباد، واجارگاه و کلاچای در شرق گیلان پا برجا و به قوت خود باقی است. کرنا یکی از سازهای منطقه است که تا پیش از این برای اطلاع رسانی و اعلام خبری به مردم از آن استفاده می شد و امروزه تنها به عنوان ساز مراسم عزاداری شخصی و مذهبی از آن استفاده می شود.

کُرنا معمولا به صورت دسته جمعی و در قالب گروه های ۱۰ نفره کرنانواز نواخته می شود که یک نفر سرگروه بوده و بقیه او را همراهی می کنند. طریقه نواختن کرنا بدین گونه است که شخص با تجربه ای به عنوان تک نواز گروه، نوایی را در کرنا می دمد و بقیه نفرات پاسخ می دهند.

تک نواز گروه، مصیبتی از حضرت امام حسین (ع) را در داخل کرنا دمیده و پس از آن صدای ‘وای وای’ از کرنای او به گوش می رسد در این لحظه گروه، نوای ‘حسین وای’ را در کرنا می دمند بدین ترتیب شنوندگان ‘وای وای، حسین وای’ را از تک نواز و گروه او می شنوند.

بر پایه همین آئین، همزمان با اولین شب ماه محرم آیین کرنا نوازی یا به گویش محلی کرنی زنی در روستای فوشازده آستانه اشرفیه برگزار شد. در این مراسم که با کرنی نوازی جمعی از کرنی نوازان روستای فوشازده برگزار شد، آئین علم بندی و سیاه پوش کردن بقعه متبرکه آقا سید حمید (ع) این روستا نیز انجام شد. همچنین در این آئین که با نوحه خوانی مداحان همراه بود، شرکت کنندگان با برگزاری مراسم سینه زنی در غم شهادت امام حسین (ع) به عزاداری پرداختند.

روستای فوشازده در ۱۵ کیلومتری آستانه اشرفیهواقع است و کرنی نوازی به عنوان یکی از آئین های سنتی، همه ساله با فرا رسیدن ایام شهادت امام حسین (ع) در میان شور و اندوه مردم در این روستا برگزار می شود.

چهل منبریان لاهیجان

چهل منبریان آئینی است که لاهیجانیان از شفق تاسوعای حسینی با برافروختن شمع نذر خویش ادا می کنند. ‘چهل منبر’ آیینی است که سالیان سال و به نقلی از دوران صفویه، هر سال پیش از شفق تاسوعای حسینی با شور و حالی معنوی در لاهیجان برگزار می شود.

خورشید که رو به سرخی می گراید در بافت قدیمی شهر، گویی حال و هوای دیگری مستولی است؛مردم گروه گروه به سمت بافت قدیمی شهر، مسجد اکبریه، مسجد یمنی، مسجد چهار پادشاه و محله شهید کریمی روان اند؛به بافت قدیمی که می رسید، گویی روشن تر است و فضا عرفانی تر.

کوچه های باریک و مارپیچ قدیمی و خانه های خشتی و گلین سرخ رنگ با سرپوش سفال؛در جلوی در هر خانه منبری – میزی با روکش پارچه ای – علم شده و شمع ها بر روی آن فروزان اند؛بر روی منبر علاوه بر شمع های فروزان، بسته های کوچک برنج و خرما نیز دیده می شود؛هر فردی که نذر چهل منبر دارد و یا نذرش برآورده شده، به چهل خانه یا مسجدی که منبری در جلویش برپاست می رود.

صاحب هر خانه که منبری بنا نهاده، بسته های کوچک برنج تهیه دیده و سینی شمع بر روی آن قرار می دهد و شخص دارای نذر، دانه ای خرما در ظرف می گذارد و شمعی می افروزد و بسته ای برنج برمی دارد. مراسم چهل منبر از انتهای شفق تاسوعای حسینی آغاز می شود و تا پس از پایان نماز مغرب به اتمام می رسد.

گل مالی دیوار مساجد

در روستاهای حوزه شرقی گیلان، از نشانه های آغاز ماه محرم، گل مالی دیوار مسجد است که چند روز قبل از محرم توسط زنان روستایی انجام می گیرد.

نمونه برجسته این رسم تا ۱۵ سال پیش در جواهرده برگزار می شد و گل آن را چوپانان با شیر گاوها و گوسفندان خود می سرشتند. روضه خوانی، دسته گردانی و تعزیه خوانی سه گونه عمده مراسم عزاداری ماه محرم است.

بانگ جرس عزای محرم در جای جای ایران با عزای مردمان سرزمینمان در از دست دست دادن عزیزانشان بر اثر شرارت ویروس کرونا در هم تنیده و گیلان – دیار آداب و آیین – که هر گوشه اش به نشانی از یک آئین رنگین است ،امروز با قرار گرفتن  در وضعیت بسیار پرخطر کرونایی دلتنگ آیین و دلواپس سلامت مردمان سرزمینش همدلی و یاری جست و جو می کند.

حال با وجود تمامی این آیین های سنتی که در جان و روح مردم گیلان ریشه کرده اند و همواره بستر ساز دورهمی و گرمای روابط اجتماعی بودند، خود زمینه ای برای اوج گیری بیشتر ویروس کرونا شده که می تواند رنج سربازارن سلامت را بیشتر کنند.

شعور و شور حسینی که نه تنها هر ایرانی بلکه انسانیت را در خود ذوب می کند، در کنار اینکه بیش از هر زمان دیگر می تواند آرامش را برای مردم در تلاطم رنج کرونا ایجاد کند، لازم است با هوشیاری و حساسیت نگریسته شود.